نه خطا كن نه عذرخواهى!
آنچه امام علیه السلام در این گفتار حكیمانه آورده سخنى است كاملاً منطقى وعقل پسند، مى فرماید: بى نیاز بودن از عذرخواهى، بهتر از عذر صادقانه ومقبول است»؛ (الإِسْتِغْنَاءُ عَنِ آلْعُذْرِ أَعَزُّ مِن الصِّدْقِ بِهِ).
اشاره به اینكه چرا انسان مرتكب خطایى شود كه ناچار دست تقاضا به درگاه خدا یا بندگان خدا بردارد و از آنها عذرخواهى كند، هرچند عذر، عذر قابل قبولى باشد تا چه رسد به اینكه عذر ساختگى و غیر قابل قبول باشد. گرچه تعبیر بالا بیشتر متناسب عذرخواهى در برابر بندگان است؛ ولى اطلاق عموم این تعبیر نیز دور از ذهن نیست، زیرا در روایات آمده است كه انسان ترك گناه كند بهتر از آن است كه گناهى مرتكب شود و توبه به درگاه خدا آورد، همانگونه كه در حدیثى در كتاب شریف كافى از امام صادق علیه السلام آمده است: إِنَّ تَرْکَ الذَّنْبِ أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِ التَّوْبَة». این حدیث شریف از امیرمؤمنان على علیه السلام نیز در كتاب خصائص الائمه نقل شده است.
این مطلب درمورد عذرخواهى در برابر بندگان واضح تر است، زیرا عذر هرچند صادقانه باشد در برابر انسان دیگر، خلاف عزت و كرامت انسانى است. چه بهتر كه انسان مرتكب خلافى نشود و در برابر دیگران عزیز و سربلند باشد.
در حدیث دیگرى كه علامه مجلسى؛ آن را در بحارالانوار از امام على بن ابیطالب علیه السلام آورده مى خوانیم: إِیَّاکَ وَمَا تَعْتَذِرُ مِنْهُ فَإِنَّهُ لا یُعْتَذَرُ مِنْ خَیْر؛ از چیزى كه براى آن عذرخواهى خواهى كرد بپرهیز، زیرا انسان از كار خیر عذرخواهى نمى كند. (حتمآ كار بدى بوده است كه از آن عذر مى خواهد)».
در حدیث دیگرى از امام حسین بن على علیه السلام مى خوانیم: إِیَّاکَ وَمَا تَعْتَذِرُ مِنْهُ فَإِنَّ الْمُوْمِنَ لا یُسِیءُ وَلا یَعْتَذِرُ وَالْمُنَافِقُ كُلَّ یَوْمٍ یُسِیءُ وَیَعْتَذِرُ؛ از كارى كه موجب مىشود از آن عذرخواهى كنى بپرهیز، زیرا مؤمن نه كار بد مى كند و نه عذرخواهى، و منافق همیشه كار بد مى كند و از آن عذرخواهى مى نماید».
در نامه امیرمؤمنان علیه السلام به حارث همدانى» كه در بخش نامه هاى نهج البلاغه آمده بود خواندیم كه مى فرماید: وَاحْذَرْ كُلَّ عَمَلٍ إِذَا سُئِلَ عَنْهُ صَاحِبُهُ أَنْكَرَهُ أَوْ اعْتَذَرَ مِنْهُ؛ از هر كارى كه اگر از صاحب آن درباره آن سؤال شود انكار یا عذرخواهى مى كند بپرهیز».
از تمام این روایات كه مفهوم گفتار حكیمانه مورد بحث را با تعبیرات گوناگون بیان مى كند استفاده مى شود كه انسان مؤمن آگاه نباید به سراغ كارى برود كه او را براى عذرخواهى سرافكنده سازد. از كلام حكیمانه فوق استفاده مى شود كه عذر نیز بر دو گونه است: عذر صادق و عذر كاذب. عذر صادق آن است كه صدور خطا از انسان به سبب مشكلى از مشكلات عرفیه باشد كه انسان را در تنگنا قرار داده و به سبب آن مرتكب خطایى شده است و گاهى براثر عدم دقت و عدم مطالعه در عواقب كار و امثال آن خطا از انسان سرمى زند. عذر كاذب آن است كه انسان بدون دلیل موجهى اقدام به كار خلافى مانند ظلم و ستم و غیبت و آزار و پیمان شكنى و بى وفایى و امثال آن كرده است. بدون شك چنین عذرى عزتى ندارد. اگر عزتى باشد در عذر صادقانه است؛ ولى با این حال اگر انسان كارى نكند كه ناچار به عذرخواهى صادقانه باشد، عزیزتر وآبرومندتر است.
اشاره به اینكه چرا انسان مرتكب خطایى شود كه ناچار دست تقاضا به درگاه خدا یا بندگان خدا بردارد و از آنها عذرخواهى كند، هرچند عذر، عذر قابل قبولى باشد تا چه رسد به اینكه عذر ساختگى و غیر قابل قبول باشد. گرچه تعبیر بالا بیشتر متناسب عذرخواهى در برابر بندگان است؛ ولى اطلاق عموم این تعبیر نیز دور از ذهن نیست، زیرا در روایات آمده است كه انسان ترك گناه كند بهتر از آن است كه گناهى مرتكب شود و توبه به درگاه خدا آورد، همانگونه كه در حدیثى در كتاب شریف كافى از امام صادق علیه السلام آمده است: إِنَّ تَرْکَ الذَّنْبِ أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِ التَّوْبَة». این حدیث شریف از امیرمؤمنان على علیه السلام نیز در كتاب خصائص الائمه نقل شده است.
این مطلب درمورد عذرخواهى در برابر بندگان واضح تر است، زیرا عذر هرچند صادقانه باشد در برابر انسان دیگر، خلاف عزت و كرامت انسانى است. چه بهتر كه انسان مرتكب خلافى نشود و در برابر دیگران عزیز و سربلند باشد.
در حدیث دیگرى كه علامه مجلسى؛ آن را در بحارالانوار از امام على بن ابیطالب علیه السلام آورده مى خوانیم: إِیَّاکَ وَمَا تَعْتَذِرُ مِنْهُ فَإِنَّهُ لا یُعْتَذَرُ مِنْ خَیْر؛ از چیزى كه براى آن عذرخواهى خواهى كرد بپرهیز، زیرا انسان از كار خیر عذرخواهى نمى كند. (حتمآ كار بدى بوده است كه از آن عذر مى خواهد)».
در حدیث دیگرى از امام حسین بن على علیه السلام مى خوانیم: إِیَّاکَ وَمَا تَعْتَذِرُ مِنْهُ فَإِنَّ الْمُوْمِنَ لا یُسِیءُ وَلا یَعْتَذِرُ وَالْمُنَافِقُ كُلَّ یَوْمٍ یُسِیءُ وَیَعْتَذِرُ؛ از كارى كه موجب مىشود از آن عذرخواهى كنى بپرهیز، زیرا مؤمن نه كار بد مى كند و نه عذرخواهى، و منافق همیشه كار بد مى كند و از آن عذرخواهى مى نماید».
در نامه امیرمؤمنان علیه السلام به حارث همدانى» كه در بخش نامه هاى نهج البلاغه آمده بود خواندیم كه مى فرماید: وَاحْذَرْ كُلَّ عَمَلٍ إِذَا سُئِلَ عَنْهُ صَاحِبُهُ أَنْكَرَهُ أَوْ اعْتَذَرَ مِنْهُ؛ از هر كارى كه اگر از صاحب آن درباره آن سؤال شود انكار یا عذرخواهى مى كند بپرهیز».
از تمام این روایات كه مفهوم گفتار حكیمانه مورد بحث را با تعبیرات گوناگون بیان مى كند استفاده مى شود كه انسان مؤمن آگاه نباید به سراغ كارى برود كه او را براى عذرخواهى سرافكنده سازد. از كلام حكیمانه فوق استفاده مى شود كه عذر نیز بر دو گونه است: عذر صادق و عذر كاذب. عذر صادق آن است كه صدور خطا از انسان به سبب مشكلى از مشكلات عرفیه باشد كه انسان را در تنگنا قرار داده و به سبب آن مرتكب خطایى شده است و گاهى براثر عدم دقت و عدم مطالعه در عواقب كار و امثال آن خطا از انسان سرمى زند. عذر كاذب آن است كه انسان بدون دلیل موجهى اقدام به كار خلافى مانند ظلم و ستم و غیبت و آزار و پیمان شكنى و بى وفایى و امثال آن كرده است. بدون شك چنین عذرى عزتى ندارد. اگر عزتى باشد در عذر صادقانه است؛ ولى با این حال اگر انسان كارى نكند كه ناچار به عذرخواهى صادقانه باشد، عزیزتر وآبرومندتر است.
نصایح پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) به ابوذر
خطبه همام امیرالمومنین علی علیه السلام
آیه ی 71 سوره مریم است "ان منکم الا واردها " همه شما بدون استثنا وارد می شوید وارد کجا ؟
كه ,مى ,عذرخواهى ,عذر ,انسان ,كند ,علیه السلام ,كه انسان ,است كه ,آن عذرخواهى ,از آن ,وَمَا تَعْتَذِرُ مِنْهُ ,إِیَّاکَ وَمَا تَعْتَذِرُ ,خوانیم إِیَّاکَ وَمَا
درباره این سایت